Мұқағали Мақатаев

XX ғасырдың 60-70 жылдарындағы қазақтың атақты ақыны, жазушысы және аудармашысы қайтыс болғаннан кейін атақ-даңққа ие болып, танылды.

Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев 1931 жылы 9 ақпанда Қазақ КСР Алматы облысы Нарынқол ауданы Қарасаз ауылында Хан Тәңірінің етегінде дүниеге келген. Әуелде оның атын Мұхаметқали қойған ата-анасы кейіннен пайғамбар есімі үлкен жауапкершілік жүктейтінін түсініп, баланы Мұқағали деп атайды. Баланың әкесі Сүлеймен жерде жұмыс істеген. 1940 жылы колхоздың төрағасы болды, бірақ бейбіт өмірді соғыс үзді. Сүлеймен майданға аттанып, шайқаста қаза тапты. Нағиман ана бірінші баласына жаны ашитын. Әкесі майданға аттанғанда 10 жасар бала отбасында басты адам болып қала берді.

Ол жастайынан колхозда жұмыс істеп, анасына көмектесуге мәжбүр болды. Сол тұста жігіт Нарынқолдағы мектеп-интернатта оқып, орысша оқып, көп оқитын. Ол әлемдік әдебиет классиктерін, әсіресе Шекспир мен Гете поэзиясын ұнататын. Орыс ақындарының ішінде Блок Мұқағалидың кумирі болды. Пушкин мен Есениннің көптеген өлеңдерін жатқа білетін.

Мектепті бітіргеннен кейін Мақатаев туған жері Қарасазда жергілікті өзін-өзі басқару органында хатшы болып жұмыс істейді. Одан кейін қызыл киіз үйді басқарып, комсомол органдарында, облыстық газетте қызмет атқарып, әдеби қызметте болған. Мұқағали 17 жасында болашақ жары Лашынмен танысады. Ол Шибұтта қазақша оқытты, ал ол балаларды орысша оқытты. Бір жылдан кейін, 1949 жылы олар үйленді. Ерлі-зайыптылардың алты баласы болды - екі ұл (Айбар мен Жұлдыз) және төрт қыз (Алмагүл, Ләззат, Майгүл, Шолпан). Мақатаев жоғары білім алуды армандап, ҚазМУ-дың әртүрлі факультеттеріне (филология, заң, шет тілдері) оқуға қабылданады, бірақ отбасын асырау қажет болғандықтан, арман кейінге қалдырылды.

1954-1962 жылдары Мұқағали радиода диктор, мұғалім болып қызмет атқарды. Көп ұзамай Мақатаевтар жанұясы Алматыға көшіп, жалдамалы пәтерлерге тығылды. Ол келесі 10 жылын журналистикаға арнады. Әуелде «Социалистік Қазақстан» газетінде бөлім басқарған қаламгер кейін «Қазақ әдебиеті» басылымдарында; «Мәдениет және тұрмыс»; «Жұлдыз».

Мұқағали Сүлейменұлы 35 жасында «Отыз бесінші көктемім» деп өлең жазады, «бітпеген дүние көп» деп қынжылады. Өлеңде ол өмір үшін, еңбек жолында күресетінін уәде етеді: Болашағым ұлы болса, соған асығамын. Менің өмір сахнасына билетім бар. Мен өз орнымды қорғаймын!!!

Ақынның басын ауыр дерт басты. 40 жасында «Тағы жиырма жыл» деген өлең жазады. Мұқағали тағдырдан 20, ең болмағанда 10 жыл мезгіл беруін сұрайды, сол үшін жасай алады.

Ол аздап басылды, өйткені ол басшылық пен партияға мақтау сөздер жазбады, ал егер бірдеңе жарияланса, қызғанышпен әріптестер бірден теріс пікірлерді жазды. Өлерінен бір жыл бұрын ақынның денсаулығы күрт нашарлады. Ол жазуға асығады.

Ауруханада екі ай бойы оның қаламының астынан төрт мыңға жуық рифмалық жол шықты. Шығармаларда трагедия өмірге, бүкіл әлемге деген сүйіспеншілікте күшейді. Оның поэзиясында басқа да қызықты тақырыптар болды: адамдарға және әлемге құрметпен қарау; туған жердің сұлулығы; мейірімділік пен жанашырлық; мұң; жетім балаларға жанашырлық таныту; болашағы – өзінің, балаларының, бүкіл ұрпақтың қамы. Мақатаевтың бүкіл шығармашылығының лейтмотиві – жақсылық жасау, жанашырлық, жанашырлық, мейірімділік. Ақынның өзі «поэзия махаббатпен басталып, адалдықпен аяқталуы керек» деп есептеген. Ол өз өмірін поэзияда шежіреді. Өлерінен бір ай бұрын, 1976 жылы 28 ақпанда «Поэзиям, мен өлсем, сен тірісің» деп жазыпты. Ал Мұқағали Мақатаевтың поэзиясы өмір сүреді. Оның қазақтың ұлы ақыны ретінде танылуы жазушы қайтыс болғаннан кейін болды. 1976 жылдан кейін жарық көрген көптеген өлеңдер мен жинақтар оның тірі кезінде мұрасының жартысы да жарияланбағанын көрсетеді.